Gieten met gips en giethars

Het maken van afgietsels

Op veler verzoek als vervolg op het maken van mallen een korte beschrijving van het maken van afgietsels met deze mallen. Ik gebruik hiervoor polyurethaan of gips, afhankelijk van de toepassing.

Voor de dunwandige afgietsels zoals muurplaten gebruik ik polyurethaan. Deze uitgeharde giethars is in de vorm van muurplaten makkelijk te bewerken (knippen, snijden en vijlen) en ideaal voor zelfbouwprojecten. De afgietsels zijn zeer gedetailleerd.

Voor de grotere en wat massievere objecten zoals containers en rotsen gebruik ik gips. Ook gips is simpel te bewerken, zolang je de afgietsels niet te dun maakt. Modelbouwgips geeft ook gedetailleerde afgietsels, alleen zijn deze vaak iets minder "strak" en recht dan afgietsels van polyurethaan.

Gebruik dus het materiaal wat het best past bij de toepassing. Vooral scenery zoals rotsen, perrons, kademuren, brugpijlers, bruggehoofden, containers, tunnelportalen en dergelijke is gips goed geschikt. Voor de kleine en dunne objecten of als je hele "scherpe" afgietsels wil hebben is polyeruthaan het meest geschikt.

Afgietsels van polyurethaan

Leg dicht bij elkaar een aantal mallen neer. Altijd meer dan je denkt te vullen. Je hebt bijna altijd wel een bodempje over. Ik heb zelf altijd een paar kleine malletjes bij de hand van losse wielen, kisten, tonnen en dergelijke. Altijd handig om dit soort kleine scenery details te hebben liggen. Ze komen altijd van pas en je kan er mooi je restjes mee opmaken.

Het beste werkt een maatbeter met een insteekbeker waar je daadwerkelijk in mengt. De hoeveelheden kan je aan de binnenkant van de mengbeker makkelijk aflezen.

Je moet de A component even goed schudden voor gebruik. Giet de A compent giethars in de mengbeker. Laat het na het schudden even 5 minuten staan zodat de belletjes een beetje kunnen verdwijnen. Schenkt het in de mengbeker en laat het nog even een paar minuutjes staan. Hoe minder belletjes hoe beter. Giet vervolgens de B component erbij. Ook deze overigens even schudden, maar deze hoeft minder dan de A component. De mengverhouding is 1:1.

Zodra je de A en B component bij elkaar hebt begint direct het chemische verhardingsproces. De verwerkingstijd is ongeveer 3 minuten. Je moet dan ook direct gaan mengen. Makkelijk is ook dat je de mengbeker uit de maatbeker haalt zodra je gaat mengen. Roer niet al te snel/heftig, want dan komen er belletjes in het mengsel. Meng totdat het mengsel een mooie egale kleur heeft. Giet vervolgens de giethars van een hoogte van iets van 10 cm in de mal. Bij het maken van muurplaten moet je een beetje oppassen, want je gooit er al snel te veel in.

Na wat experimenteren werkt het voor mij het beste om een grote druppel in het midden te gooien en deze uit te strijken met met een spatel. Om bellen te voorkomen wrijf ik met de spatel het mengsel goed in de naden. Vervolgens strijk ik het mengsel glad en egaal. Overtollige giethars strijk je van de mal af. Ik wil de muurplaten altijd zo dun mogelijk hebben. Dunne platen zijn veel makkelijker te verwerken.

Maak niet te veel giethars aan, zeker als je muurplaten maakt. Ten eerste omdat je met 100 ml giethars makkelijk 4 muurplaten maakt. Ten tweede is het zo dat je elke mal even zorgvuldig moet afstrijken. Gezien de verwerkingstijd van 3 minuten moet je zorgen dat je geen tijd tekort komt.

Als je een goede mengverhouding hebt gehanteerd zijn de afgietsel na 15 minuten uit de mal te halen en te gebruiken. Ze zijn dan nog wel een beetje zacht en buigbaar, maar je kan er mee aan de slag. Na een uur zijn ze voor de volle 100% uitgehard. Ze hebben dan een wit/gele kleur. Als je van de B component teveel toevoegt hardt de giethars sneller uit. Met te weinig B component hardt de giethars niet 100% uit en blijft de kleur een beetje donker en de afgietsels blijven zacht.

Afgietsels van gips

Ik gebruik een standaard plastic bekertje voor het mengen van het gips. Voordeel van een flexibele, herbruikbare beker of iets dergelijks is dat je deze makkelijk kan schoonmaken. Het is namelijk veel minder werk om het gips te laten drogen en je flexibele beker boven de vuilnisbak uit te knijpen.

Uitspoelen in water kan natuurlijk ook, maar je zit altijd met gipshoudend restwater wat je vervolgens door je afvoer gooit. Na een paar jaar enthousiast modelbouwen kan je even enthousiast je afvoerbuizen vervangen omdat ze vol zitten met gipsresten.

Ik laat mijn bekertje dus altijd staan tot het gips droog is en knijp het uit. Het bekertje gaat dan iets van 5 keer mee.

Het bekertje is voor mij ook groot genoeg. Hierin past voor mij genoeg gips om een paar mallen te vullen. Je hebt ook van dit materiaal soepkommetjes. Deze zijn iets groter. Ik heb ook weleens iemand gehoord die een doormidden gesneden plastic voetbal gebruikt voor het mengen en gieten van gips.

Ik heb een emmer met "ontspannen" water staan waarin ik mijn mallen schoonmaak. "Ontspannen" water is water met een scheutje afwasmiddel er in. De oppervlakte spanning is dan weg en het trek ik elk kiertje. Gebruik altijd ontspannen water voor gipsen. Het gips zal dan makkelijker in alle kiertjes terechtkomen, met een mooier gedetailleerd afgietsel als resultaat.

Ik heb als voorbeeld een mal gebruikt voor een bruggehoofd. Ik doe het bekertje half vol water en gooi het gips erij. Ik meet vooraf niet precies de hoeveelheden af. Ik meng en roer net zolang totdat het gips zo dik is als yoghurt. Dit is een aardige vuistregel. Dikker dan karnemelk en dunner dan vla.

Vervolgens maak ik de mal nat en giet ik het gips van een een cm of 10 in de mal. Door het van wat hoger in de mal te gieten komt het gips goed in alle naden. Desnoods kan je nog even met een lepel of een roerhout een klein beetje roeren en duwen in de mal om het gips te verspreiden. Maak het alleen niet te gek anders ontstaan weer belletjes. Vaak is het niet eens nodig. Zodra de mal is gevuld strijk ik met een houtje of strookje karton het gips glad af, zodat het afgietsel een mooie rechte onderkant krijgt.

Zodra je het gips aanmaakt begint ook het chemische uithardingsproces. De verwerkingstijd is ongeveer 5 minuten. Daarna begint het toch echt weer dik en klonterig te worden. Zorg er hier dus ook weer voor dat je niet al te veel mallen in 1 keer doet. Meng telkens slechts kleine hoeveelheden.

Binnen een minuutje of 15 is het gips over het algemeen wel voldoende uitgehard. Als je echter zeer gedetailleerde mallen hebt (wat bij N-schaal al snel het geval is) kan je het gips beter nog wat langer laten zitten. Het kan zijn dat de hoekjes en dergelijke details nog kunnen beschadigen. Ik laat de boel altijd minstens een uurtje in de mal liggen. Daarna kan je op je baan met je afgietsel aan de slag!